(Lược dịch từ tác phẩm của Aziz Nesin)
Từ những gì cậu nghe được, Murat biết rằng ông mình làm thơ nhưng cậu không biết thơ là gì.
Một sáng mùa xuân, khi đang ngồi trước ban công cùng ông, và ông đang đọc báo, cậu hỏi:
- Ông ơi, ông có làm thơ đúng không?
Ông ngẩng đầu nhìn cậu:
- Đúng rồi, thỉnh thoảng ông có làm thơ.
Murat tò mò. Thơ là thứ gì. Bố mẹ cậu không làm thơ, nhưng ông thì có. Có nghĩa là không phải tất cả mọi người đều làm thơ. Tại sao mọi người không làm thơ? Có thể vì họ không biết cách viết thơ. Cậu có thể làm thơ khi cậu đi học, khi biết cách đọc và viết? Rất nhiều câu hỏi như vậy phủ kín trong đầu Murat. Cậu không thể vượt qua sự tò mò của mình:
- Ông à, thơ là gì?
Ông lại một lần nữa ngẩng đầu khỏi tờ báo, nhìn cháu mình qua cặp kính và mỉm cười:
- Rất khó để giải thích…
- Ông cứ nói chó cháu, cháu sẽ hiểu được.. Murat tự tin.
- Tất nhiên cháu sẽ hiểu, nhưng thật khó để ông có thể giải thích.
Như mọi khi, Murat tiếp tục những câu hỏi liên miên:
- Tại sao lại khó ạ
- Bởi mọi người hiểu thơ theo những cách khác nhau, vì vậy…
- Nếu vậy thì ông hãy nói cho cháu cách hiểu của ông..
Không có cách nào thoát được những câu hỏi của Murat. Ông đặt cậu vào lòng:
- Với ông, thơ là kể về những sự thật bằng những cảm nhận đẹp.
Murat không hiểu gì về lời giải thích. Lòng kiêu hãnh của cậu bị tổn thương vì cậu không hiểu, và cậu giữ im lặng, không có thêm câu hỏi nào dành cho ông.
Vài ngày sau, khi hoàng hôn đang buồn xuống, Murat lại ngồi ngoài ban công cùng ông.
- Trời đang tối dần, màn đêm sắp tới rồi, vào nhà thôi cháu.. ông nói.
Murat đã luôn thắc mắc ngày và đêm là gì, tại sao ban ngày thì sáng còn đêm thì tối. Và cậu có cơ hội để hỏi:
- Ông ơi, tại sao ban đêm trời tối? Bóng tối đến từ đâu? Và tại sao có ánh sáng vào ban ngày?
- Ông sẽ kể cháu nghe.
Sau một ngồi suy nghĩ, ông nói:
- Nếu có bất kỳ điều gì cháu không biết hay không hiểu khi ông nói, hãy hỏi ông nhé.
- Dạ
Ông bắt đầu kể:
- Trên bầu trời, có một chàng trai trẻ và một cô gái xinh đẹp. Cô gái xinh đẹp tới mức cô là cô gái xinh xắn nhất trên thế giới. Còn chàng trai, chàng có đôi mắt đen láy với một mái tóc đen tuyền. Hơn cả vậy, chàng mang một chiếc mặt nạ bằng vải lụa đen cùng bộ quần áo nhung đen. Chàng còn mặc đôi giày da đen và đôi găng tay đen. Chàng khoác lên mình chiếc áo choàng rộng bằng vải nhung đen.
- Tại sao chàng trai lại mặc toàn màu đen vậy ông? Murat tò mò.
- Bởi chàng đã phải lòng cô gái kia. Chàng luôn theo sau cô dù cô đi đâu. Chàng trai muốn đuổi theo cô gái mà lại không muốn bị nhìn thấy. Chàng đi theo cô một cách bí mật, khoác lên mình một màu đen như mực. Chiếc áo choàng của chàng thật rộng, rộng đến mức phủ kín một rửa trái đất. Bởi vì vậy, khi chàng trai chạy theo sau cô gái, chiếc áo choàng che kín nơi chàng đi qua khiến bóng tối cũng theo sau chàng. Từ đó, một nửa địa cầu bắt đầu có đêm tối.
Chàng trai mặc một màu đen tuyền nhưng trên vạt áo choàng lại có những chiếc cúc bằng vàng. Ve áo và vòng tay có những sợi dây bằng bạc. Chàng còn có những đồ trang trí bằng vàng và bạc đính trên ngực. Chàng có chiếc thắt lưng bằng vàng và bạc, mặt thắt lưng là một viên kim cương lớn, còn cựa giày lại được đính những viên ngọc.
Những ngôi sao chúng ta thấy hằng đêm, những chòm sao và dãi ngân hà, là những trang sức, là vàng, kim cương và những vật lấp lánh chàng mang trên mình… Khi chàng đuổi theo cô gái, chàng mang theo bóng tối. Rồi từ đó, màn đêm cũng theo chúng ta trên trái đất theo từng bước chân chàng.
Murat hào hứng:
- Còn ban ngày thì sao hả ông?
Ông kể tiếp câu chuyện:
- Cô gái mà chàng trai đuổi theo đó… Cô gấy là gì? Cô rất đẹp, cô đẹp hơn tất cả những cô gái khác trên thế giới này. Tất cả những ai nói đến vẻ đẹp của cô đều sững sờ vì vẻ đẹp đó. Mái tóc cô vàng và mềm như lụa. Cô mang một chiếc váy lụa trắng. Chiếc áo choàng dài của cô bằng vải satin trắng. Trên cổ cô là chiếc khăn quàng thêu trắng. Chiếc thắt lưng tơ mỏng uốn quanh eo, cùng đôi giày nhung trắng… Cô có đôi găng tay da trắng và khăn tay lụa trắng. Thỉnh thoảng cô đội chiếc mủ hoa trắng không tì vết. Khi cô cởi chiếc mũ ra người ta mới thấy được chiếc vương miện trên mái tóc vàng óng. Đó là chiếc vương miện thật lộng lẫy! Những viên đá quý toả sáng và lấp lánh khiến không ai dám nhìn vào. Chiếc áo choàng trắng của cô rộng lớn đến mức phủ hết nửa kia của địa cầu. Cũng như nửa trái đất được che phủ với chiếc áo choàng đen của chàng trai là màn đêm và bóng tối, nửa địa cầu còn lại, được che phủ bởi chiếc áo choàng của cô gái, thì tràn đầy ánh sáng và ban ngày cũng ở đó.
Chàng trai cứ đuổi theo, cô gái cứ chạy đi. Màn đêm đuổi theo và ban ngày chạy trốn. Từ đó họ giữ nhịp ngày và đêm quanh trái đất. Khi họ di chuyển, một nửa trải đất là đêm tối và một nửa là ban ngày.
- Nhưng ông ơi, ban đêm không phải luôn tối đen như mực.
- Đúng rồi, có những đêm trời màu xanh hay chàm. Cũng như khi cháu phải cởi quần áo để giặt khi chúng dơ và mặc lên những bộ quần áo khác, chàng trai trên bầu trời cũng mặc những bộ cánh màu xanh hay chàm khi bộ màu đen cần được giặt sạch. Những bộ cánh đó làm màu trời cũng đổi thay. Và có khi trời chuyển màu hồng hay đỏ tươi. Tại sao vậy? Bởi đó là khi chàng trai đến thật gần cô gái và gần như gặp được nàng, cô gái xinh đẹp trở nên bồn chồn thẹn thùng, đôi má cô ửng hồng. Màu má cô phản chiếu qua những đám mây và cả bầu trời quanh cháu. Nếu chàng trai chạm vào tay cô gái, cô lại đỏ mặt ngượng ngùng, và bầu trời cùng đỏ rực lên.
Đôi khi trời ửng đỏ giữa ban ngày, cũng là khi cô gái đang lo lắng; và nếu một bóng râm đi ngang mặt cô gái, những đám mây cũng bị tối dần đi.
Giờ cháu đã hiểu ngày và đêm là gì chưa?
- Cháu hiểu. Murat nói.
- Điều ông vừa kể là sự tích ngày và đêm… Ông nói.
Murat yêu câu chuyện này. Sau hôm đó, mỗi khi có cơ hội là cậu lại bắt ông kể lại câu chuyện. Cậu nghe nhiều đến mức đã thuộc lòng. Thỉnh thoảng cậu kể lại câu chuyện cho ông nghe.
Một ngày ở trường khi Murat đã đi học, cô giáo giải thích về ngày và đêm, tại sao ban ngày lại sáng và đêm lại tối. Trái đất quay đều quanh mặt trời. Khi quay, mặt nào hướng về phía mặt trời sẽ sáng và mặt kia sẽ tối. Ngày và đêm kế tiếp nhau bởi trái đất cũng tự quay quanh mình. Trái đất còn có những vị trí tương quan khác so với mặt trời nên nhận được ít hay nhiều ánh sáng. Ví vậy, ở hai cực ngày và đêm kéo dài những 6 tháng. Những vùng xích đạo thì ngày và đêm dài bằng nhau. Cô giáo không chỉ nói mà còn vẽ minh hoạ lên bảng phấn hình ảnh trái đất và mặt trời.
Murat lắng nghe trong kinh ngạc. Lời giải thích của cô chẳng giống gì so với câu chuyện của ông. Ngày và đêm trong lời kể của ông đẹp hơn nhiều so với những giải thích của cô giáo.
Cô giáo nhận ra sợ ngờ vực trong đôi mắt của người học sinh giỏi của mình.
- Cả lớp đã hiểu chưa?
- Hiểu ạ - cả lớp đồng thanh. Murat thì im lặng.
- Con chưa hiểu sao, Murat?
Murat ngần ngại, cậu nói:
- Con hiểu thưa cô, nhưng ông con đã giải thích ngày và đêm hoàn toàn khác.
- Ông con đã giải thích như thế nào? Sao con không lên đây và kể cho cả lớp cùng nghe về lời giải thích của ông… Cô giáo nói.
Murat đi lên bục. Cậu kể lại cho cả lớp cùng nghe về câu chuyện về ngày và đêm như ông đã kể, câu chuyện mà cậu đã kể lại nhiều lần. Cậu kể thật thuần thục khiến cả lớp đều bị mê hoặc trong im lặng.
- Con tin vào lời giải thích nào trong hai cách, Murat? Cô giáo hỏi.
Murat phải đối mặt với một câu hỏi khó. Cô giáo luôn nói rằng “Hãy tin vào những gì là sự thật, những điều có vẻ là sự thật với bạn!” Vì vậy, Murat hỏi:
- Bất kỳ lời giải thích nào là sự thật…
- Con nghĩ đâu là sự thật?
Một hồi suy nghĩ, Murat trả lời:
- Cách của cô có vẻ đúng hơn, nhưng vẫn…
Và cậu ngừng lại. Khi cô giáo tiếp
- Sao nào?
Murat tiếp tục:
- Lời giải thích của ông con thì đẹp hơn. Con ước rằng câu chuyện của ông là sự thật…
Rồi cô giáo nói với cậu rằng không có nhiều sự khác biệt giữa câu chuyện của ông và lời giải thích của cô. Sự khác nhau chỉ là cách kể chuyện. Ông của Murat đã tô điểm và làm đẹp hiện tượng này bằng những ẩn dụ và đưa chúng thành câu chuyện cổ tích. Ông đã khiến bóng đêm trở thành chàng trai trong bộ trang phục đen tuyền và ban ngày trở thành cô gái xinh đẹp trong bộ váy trắng thuần khiết. Trong khi đó, cô giáo đã kể lại câu chuyện một cách trực tiếp những gì diễn ra trong tự nhiên.
Khi về nhà, Murat liền đi thẳng đến phòng ông và kể lại những gì trên lớp. Ông nói
- Đúng rồi, có vẻ như cô giáo đã giải thích một cách, còn ông thì một cách khác. Và cả hai đều mô tả về một thứ giống nhau.
Ngừng một lúc, ông nói tiếp
- Cháu có còn nhớ rằng, một ngày cháu đã hỏi ông thơ là gì. Lúc đó cháu còn rất nhỏ. Ông đã nói rằng thơ là kể về sự thật bằng những tình cảm đẹp đẽ.
Vậy là đã ba năm từ đó, nhưng Murat vẫn nhớ những lời của ông. Giờ cậu đã hiểu những ngôn từ của ngày đó. Ông đã kể lại những điều thực tế mà cô dạy theo cách của ông, như một truyện cổ tích với những cảm nhận đẹp. Ông của cậu là một nhà thơ.
Từ ngày đó, Murat luôn cố gắng để làm thơ.