Con đường bò dọc một bên dãy đồi rồi đâm xuyên vào những tán cây dại lụp xụp mất hút. Nắng nhạt những ngày giáp Tết giữa bầu trời lờn lợt đắp chăn mây suốt mấy ngày qua. Mình men theo con đường mòn đất sỏi lấm bùn lầy, nửa nhớ nửa quên, lên khu mộ nhà trên những quả đồi ngoại ô.
Mỗi lần đi, mình lại sờ sợ khi qua đoạn đường hẹp bên con đập. Mấy năm trước cô mình bị tai nạn ở đó. Rồi mỗi lần đi qua ai cũng lắc đầu bảo chỗ ấy dễ tai nạn, ngay sát chân con dốc, hàng rào ngăn hết con đường chừa lại hẻm nhỏ vừa khít cho người đi bộ, không thắng kịp thì đâm thẳng hàng rào, chết ráo. Đồn lớn ra, năm sau người ta bỏ hàng rào chắn để lộ ra con đường lớn, chẳng hiểu chắn làm gì, người thì cũng đã đi. Tin cô gặp tai nạn về đột ngột một chiều gần Tết, đến tối thì cô đi. Nhà tiếc, đi coi thầy (ở làng cái gì cũng coi thầy) bảo là số cô vốn là phải chết trẻ từ lâu chứ đến được giờ là vì gánh nặng con cái. Chẳng biết đúng sai, được cái an ủi lòng người ở lại. Thôi thế cũng xong một kiếp người, chẳng phải câu hát vẫn vang lại âm ỉ từ đâu đó, tin buồn từ ngày mẹ cho mang nặng kiếp người.
Nhìn về phía bên kia con đập, bờ nước phẳng lặng lan rộng ra như một mặt gương khổng lồ phản chiếu bầu trời xanh thẳm. Những hàng cây xếp đôi bằng phẳng thật đẹp, cái gì đối xứng cũng đẹp. Bên mạn trái là một quả đồi, nối tiếp những quả đồi nhấp nhô khác, ở đó họ xây một thành phố nghĩa trang, vừa đẹp vừa thiêng. Mỗi dịp đi ngang mình đều ngắm nhìn mặt nước phẳng lặng đó rất lâu, lòng trống rỗng, để chỗ cho những suy tưởng miên man giữa hai miền sống chết, mình không bắt kịp, cũng chẳng thể nào cắt nghĩa được những dòng suy nghĩ đó. Rồi lại đi, để lại đó một phần tâm linh như thấm vào hồn đất, hồn quê.
Dọc hai bên đường mòn có lác đác người đi tảo mộ. Thỉnh thoảng lại nghe tiếng thở dài, tiếng khóc rưng rức, hoặc tiếng chửi tục tổ cha thằng nào lùa trâu qua mồ nhà ông, khốn nạn thân tôi... Mùi nhang trầm thoang thoảng, quện với mùi gió heo may mang theo hương đồi núi. Khu mộ nằm cuối một con đường mòn, không có người thân dẫn đường thì mình cũng lộn vài vòng mới đến được. Lâu không người tới, cỏ dại mọc đầy nhan nhản, cả những khóm hoa dại chẳng thể nào biết tên vừa nở rộ sau cơn mưa mấy ngày trước. Trời nắng nhợt nhạt, không nồng nực khó chịu như mùa hè, chỉ làm những bãi cỏ đồi thêm bóng loáng, gợn sóng lăn tăn nhờ sương muối chưa khô.
Vài năm trước, khi những biến cố đến liên miên, cũng một chiều trên quả đồi này, nhìn sự hoang vắng tiêu điều, lần đầu mình cất tiếng than mệt. Cuộc sống dằn vặt thế, thiếu cơm vá áo chưa xong, rồi phải chạy theo giấc mơ của người khác, đến lúc chùn gối về ngồi bên dãy đồi u uẩn, hồn mình như ngôi nhà tan hoang, không tường không vách. Chết thì quá khỏe, nhưng mà hèn. Mắt mẹ ánh lên nỗi buồn, mẹ bảo hồi xưa mẹ đẹp, mình tin là vậy. Mấy chục năm còm lưng gánh số phận, giờ còn lại những đường nét nghiệt ngã gợi thêm nỗi buồn. Xuân sắc đã qua rồi. Không để làm gì. Chẳng để cho ai.
Mình nhổ bớt cỏ gai bám trên mộ, thắp nhang rồi đốt vàng mã. Gió thốc lên làm khói bay mù mịt, cay xè. Lát có ông cụ cuối xóm cũng lên thắp nhang, thằng con út chở lên. Ông kể nhà ông, thằng lớn bỏ vô nam làm mướn rồi chẳng thèm về, con gái đi lấy chồng tận đâu, không biết có ra gì không. Còn mỗi thằng út chẳng học hành gì, được cái chăm làm cũng đủ cơm ba bữa, sanh được mụn cháu giúp ông biết hưởng chút tuổi già. Vợ mất sớm, cả đời bám đít con trâu làm xong bổn phận con người đến khi nhìn lại thì đầu bạc trắng. Ông hỏi mày cũng về ăn tết giỏi quá, tưởng đi luôn. Mình cười hề hề chẳng nói gì. Đoạn ông buông người ngồi xuống đống đá vụn, sờ râu lún phún thở dài bảo mỗi cây mỗi hoa, chẳng biết nói cho mình hay cho chính ông. Mình cũng nhìn bâng quơ rồi chìm vào những tháng ngày quá vãng. Cái quá vãng của mỗi con người từng trải nghiệm hoặc liên đới với nó bởi một sợi dây thấm sâu của máu huyết và nòi giống. Bên kia đồi có một rặng thông nho nhỏ, hồi nhỏ lần đầu lên đây, cậu mình đã chỉ vào đó kể rằng chỉ có thông cao vút khẳng khiu, vi vu đón gió khắp miền, là hiểu chuyện đất người nơi đây…
Đường về trở lạnh, trời vẫn quang. Phố đã vãn người, không khí đón Tết đã men mén đến đây. Thỉnh thoảng gặp những cặp đôi rạng ngời đi mua sắm, những gốc mai chớm nụ lắt lẻo sau xe, những hàng quà xanh đỏ chẳng mấy khi được ngó ngàng, giờ lại tấp nập về những tổ ấm riêng. Ở đó, nhà người đã xoay xỏa đãi gạo, đãi đỗ, pha thịt, róc lá gói bánh chưng. Nồi bánh nồng lên trong những đêm chờ, má đỏ hây hây trên mặt lũ trẻ, những vết chân chim rạng ngời niềm vui của người già đón con cháu trở về. Ngoài đường hun hút gió, thỉnh thoảng cuộn lên những đám lá khô cuối mùa chưa kịp tan vào đất, không gian trở màu đìu hiu cô quạnh, mình về.
Nắng chiều hanh hao nhuộm những con đường, mình vẫn lang thang trong mộng mị, kiếm tìm những niềm an ủi mờ ảo của ngày xưa. Giữa bụi mây và gốc khế, mình ngồi thu lu trong bóng râm, nhìn đám chuồn chuồn bay lãng đãng, chốc chốc lại đậu trên những đọt cây xanh mướt. Mùi khói rạ hăng hắc xen mùi cá nướng thơm lừng, mùi gai bồ kết cháy lẫn trong những đống trấu ẩm, mùi phân trâu tươi hăng xè, mùi ổi chín trong các khu vườn ấm nóng. Tất cả hòa trộn với nhau, mỗi lúc một nhạt, theo những ráng mây chiều hôm. Ngọn tre cuối làng lại rì rào đong đưa, dâng lên bản tình ca du dương và tĩnh lặng, giai điệu ấy không đổi thay theo năm tháng, không xáo trộn vẩn đục bụi trần gian, giai điệu của riêng những vùng quê an nhiên, nơi mọi giông tố chỉ khuấy động các lớp nước, xáo trộn bùn nhơ và bèo bọt trong chốc lát, để cuối cùng còn lại mảnh đầm xưa cũ với tiếng ếch nhái vang vọng trong bóng chiều, tiếng chân trâu va sỏi lộp cộp buổi rạng đông, nghe tia nắng tươi vui sau đọt tre làng, nghe thóc lúa cựa mình thức dậy đón bình minh.